Munzur Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Ali Sağlam, Pülümür Buyer Baba Gölü’ne yol çalışmalarını değerlendirdi.
ALİ SAĞLAM
(MUNZUR ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ)
Mekân, toplumların üzerinde yaşadığı topraktan ibaret değildir. Mekân toplumların sosyal, siyasal ve kültürel pek çok ögesinin temsil edildiği ve kuşaktan kuşağa aktarıldığı bir bütünlüğü temsil eder. Nitekim Dersim mekânını merkeze aldığımızda bu ilişkiler bütününün daha yoğun temsil edildiğini görmekteyiz. Dersim’de temsil mekânlarının şekillenmesinde en dikkat çekeni kuşkusuz ki Alevi/Kızılbaş inancının Dersim’deki adı olan Rea Haq’ın varlığıdır. Bu inanç sisteminin mekâna yüklediği anlamlar insanın gündelik hayatında dağı, ovayı, suyu sıradan bir doğa parçası olmasının ötesine taşır. İnanç dünyalarında yüklenilen bu anlamlar efsanelerle/kerametlerle beslenerek kuşaktan kuşağa aktarıla gelmiştir.
Buyere bu inanç sistemine mensup olmayan bir kişi tarafından dağların yüksek bir noktasındaki güzel bir göl olarak tanımlanabilir. Hatta Coğrafyacılar buraya “Darkot buzul gölü” ismini vermişlerdir. Böyle bakılınca burası da turizme açılması gereken ve kentin ekonomik hayatına katkıda bulunması gereken bir mekân olarak görülebilir. Fakat Buyere’ye Rea Haq inancıyla bakıldığında ise bambaşka bir anlam dünyası ile karşılaşırsınız.
Buyere, Haskere ve Jele ile birlikte Kemere Dızgı’nın üç kız kardeşinden biridir. Buyere Seyh Hasanan Konfederasyonu ile Dersimli konfederasyonlara bağlı aşiretlerin sınır bölgesi içinde yer alır. Buyere, Dersim’de güneşin ilk görüldüğü yüksek tepelerden birinin yalağında oluşmuştur. Buyere, gençlerin muradını diledikleri yerdir. Buyere yayla gidiş ve dönüşlerinde rızık murad edilen yerdir. Buyere’den çıkan suların bir kısmının Munzur’u, bir kısmının ise Zağğe üzerinden Pülümür Çayı’nı beslediği kabul edilir/inanılır. Kısacası Buyere Dersimlilerin anlam dünyasında oldukça derin bir yere sahiptir.
Böylesi bir yere sadece kentin ekonomik hayatına katkıda bulunsun şeklinde bakılmamalıdır. Aksine böylesi mekânların toplumun anlam dünyasındaki ritüellerine uygun olarak yaşatılması, korunması gerekir. Dersimlilerin Buyere’ye ziyaret ritüelleri içinde yer alan “yürüyerek çıkma” bir zahmet değildir. Aksine bir inanç meselesidir. En naif tarafından “buraya gidecek kişilerin rahat ulaşımını sağlamayı” içerse bile bu yol müdahalesi, inancın bu yönünün zaman içinde silikleşmesine neden olacaktır.
Bütün bu kültürel aktarımlar da göstermektedir ki Dersim’in Rea Haq inancıyla bütünleşmiş mekânlarına dair bir tasarrufta bulunur iken kentte yaşayan ve mekânın inanç dünyalarındaki yerini doğru tarifleyen kişi ve kurumların rehberliğinde yol yürünmelidir. Dünyanın pek çok yerinde inanç merkezlerine dair düzenlemeler yapılmıştır. Sanırım hiçbirinde bir yol yapma makinesi alınıp plansız, programsız ve inancın mekâna dair hassasiyetleri göz ardı edilerek yapılmamıştır. Dolayısıyla Buyere’ye ulaşmayı hedefleyen bu yol yapımının durdurulması ve Rea Haq inanıcının önemli temsil alanlarından olan Buyere’nin bu özgünlüğünün korunduğu bir bakış açısının merkeze alındığı bir ilişkinin üretilmesi en uygun olanıdır.
(Pülümür Haber, 21 Aralık 2023)
