TUNCELİ’NİN TOPRAK DAMLI EVLERİNDEN ÇARPIK YAPILAŞMAYA

HASAN CANERİK

Tunceli, çarpık yapılaşma ve betonlaşma tehlikesiyle karşı karşıya… Köy yerleşim planı olmayan kentin, kimliksiz yapılarla, geçmişle olan bağları koparılıyor. Kimliksiz ve köksüz yapılaşmaya karşı harekete geçme zamanı…

Kısa vadeli çıkarlarla hareket ederek  uzun vadeli çıkarları göz ardı etmenin    ne yazık ki birçok örneği ile karşılaşıyoruz.  Günübirlik çıkarlar uğruna yok ettiğimiz değerlerin uzun bir liste oluşturacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. Ormanlarımız, nehirlerimiz, yer altı sularımız, göllerimiz, denizlerimiz, hayvan ve bitki türlerimiz… Ne yazık ki hepsi  bu süreçten payına düşeni alıyor.

Kızılderililerin, son ağaç kesildiğinde, son nehir kuruduğunda, son balık öldüğünde beyaz adam paranın yenilemeyecek bir şey olduğunu anlayacaktır, sözüyle ifade edilen gerçeği beyaz adamın en azından bugün kavrayacak bilgeliğe ulaşmasını  dileyelim.

Ormanlarımızı, nehirlerimizi, göllerimizi yok eden tutum, kentlerimizi de yaşanılmaz hâle getiriyor.  Temel gereksinimlerin bile göz ardı edilerek betonlaşmaya ve ranta kurban edildiği kentler artık can çekişiyor. O  kentlerde  yaşayanların ruhu  da   can çekişiyor.

Pülümür Mezra köyü (Fotoğraf: Murat Arslan arşivi)

ÖZGÜN MİMARİMİZ TEHDİT ALTINDA

Kanser gibi her tarafa yayılan bu özensiz yapılaşma, köylerimizin ve kasabalarımızın özgün yapılarını da bozuyor. Her tarafta birbirine benzeyen, insan ihtiyaçları ve çevre özellikleri  dikkate alınmadan yapılmış ucube yapılar göze  çarpıyor.

Ülkemizin her bölgesinde  özgün  yapı örneklerine rastlanıyor.  Adım adım yok edilen özgün yapılar, yerini  tekdüze beton  yapılara bırakıyor. Kültürel mirasın ranta kurban edilmesiyle,  kentlerimizin ve köylerimizin tarihsel bağları koparılıyor. Kentler ve köyler, âdeta kimliksizleştiriliyor. Sadece yerleşim birimleri mi,  o köy ve kentlerde yaşayan insanlar da köksüzleştiriliyor, geçmişle bağlarını sağlayan en önemli tarihsel mirastan yoksun bırakılıyor.

Pülümür Salördek (Kewl) köyü (Fotoğraf: Murat Arslan arşivi)

Eski yapıların yerini çağdaş yapılara bırakması, kaçınılmaz.  Çağdaş yapılaşmada, ülkemizin   farklı  coğrafi  ve kültürel özelliklerinin dikkate alınması gerektiği açık. Türkiye, doğayla uyumlu ve geleneksel mimari birikiminden yararlanan akıllı bir yapılaşmaya muhtaç.   Geleneksel mimarinin izlerini taşıyan çağdaş projelerin yaşama geçirilmesi bir zorunluluk.  Çevreyle uyumlu, yaşam kalitesini yükselten ve yerleşim birimine değer katacak yapılar inşa etmeye özen göstermeliyiz. 

Bölge koşullarını, konforu ve huzuru dikkate alan yapılaşmayla  kaynak savurganlığının da önüne geçilmiş olur.

Tunceli Ovacık (Fotoğraf: Cafer Yüceer arşivi)

TUNCELİ KÖYLERİNDE YAPILAŞMA

Tunceli köyleri,  ‘90’lı yıllarda  boşaldığı-boşaltıldığı için yapılaşma anlamında çok ciddi tahribata uğramadı. Bölge insanının zorunlu olarak kentlere göç etmesi ve çeşitli sıkıntılar yaşaması elbette üzücü. Ancak köylerimizin, ülkeyi saran bu betonlaşma çılgınlığından korunmasının    sevindirici olduğunu  kabul etmeliyiz.

Eğitimli ve yeniliklere açık insan yapısı,  köylerde yapılaşma konusunda doğru  tutum alma olasılığını arttırıyor. Bunlar gerçekten sevindirici.  Ama üzücü olan, bugüne kadar yapılanlar. Tunceli köylerinin, ülkemizi saran özensiz yapılaşmayla paralel,  betonlaşma  sürecine girdiği gözleniyor. Beton kamyonları  harıl harıl beton taşıyor, yeni yeni yapılar yapılıyor. Köylerimiz de adım adım  betonun  ve ülkemizi saran özensiz ve özelliksiz yapıların istilasına uğruyor.

Bunun yaratacağı tehlikenin farkında mıyız?

Pülümür Dağbek köyü (Fotoğraf: Murat Arslan arşivi)

TUNCELİ’DE BETONLAŞMA TEHLİKESİ

Köylerde yapılaşma konusunda  doğru bir tutum alınmadığı zaman, kent ve kasabalarda sıklıkla yaşanan, köylerimizi çarpık yapılaşmaya kurban vermek zorunda kalırız. Tunceli köylerini çarpık yapılaşmaya kurban etmemek için harekete geçmek zorundayız.

Kararsız kalınması ya da zamanında  doğru  tutum alınmaması durumunda, sorununun çözümü daha da zorlaşır.  Ülkemizde bunun sayılamayacak kadar çok örneği var. Kısa vadeli çıkarlar, uzun vadeli  çıkarların kollanmasını engelliyor. Cennet gibi koylarımız, yaylalarımız,  tarihi mekânlarımız ne yazık ki hep bu anlayışın kurbanı oluyor.

Bitlis’in geleneksel taş evleri

BETONLAŞMAYA KARŞI NE YAPILMALI

Öncelikle bilinçsiz yapılaşmayla kaybedeceklerimizi  görmeliyiz.  Bize özgü  yapı örneklerinin hem yaşamımıza katacağı güzelliği hem  de kentimiz için  yaratacağı zenginliğin  farkına varmalıyız.  Gelecekle ilgili öngörüde bulunarak hangisinin bizim, kentimiz ve ülkemiz için önemli olduğunun ayırdına varmalıyız. Bunun farkına varırsak gerisi çok daha rahat çözülebilir.

Yaşadığımız coğrafyanın imkân ve zorluklarını, beklentileri  ve ekonomik koşulları, çağın gereksinimlerini de dikkate alarak, çevreyle uyumlu ve geleneksel yapılarımızın izlerini taşıyan  Tunceli’ye özgü yapı örnekleri yaratmalıyız.

Hatay Samandağ Vakıflı köyü

Bu amaçla, kenti tanıyan uzmanların da içinde yer alacağı, kurullar oluşturulmalı. Söz konusu kurullar,  örnek projeler hazırlamalı. Çalışmalarda,  meslek örgütleri ve  üniversitelerin   desteğinden yararlanılmalı.   Düşük, orta ve yüksek maliyetli  yapı projeleri hazırlanmalı.

Kent mimarisinin geliştirilmesi konusunda, bölgede faaliyet yürüten müteahhitlerde farkındalık yaratılmalı.   

Yapılaşmada daha iyi seçenekler üretebilecek  mali olanaklara sahip hemşehrilerimiz,  bölgeye değer katacak, kimlikli yapıların inşası için özendirilmeli.  Özgün örneklerin, olumlu etki yaratacağı gerçeği göz önünde bulundurulmalı.

İş insanlarımız, özgün ve  bölgeye değer katacak projeleri yaşama geçirmeli.

Türkiye’yi saran özensiz yapılaşmanın kentimizi teslim almasına izin vermemek elimizde. Bu konuda doğru tutum almak ve gereken duyarlılığı göstermek coğrafyamıza,  çocuklarımıza ve gelecek kuşaklara karşı  göz ardı edemeyeceğimiz borcumuzdur.        

Fotoğraf arşivini Pülümür Haber’le paylaşan fotoğraf sanatçısı Murat Arslan’a teşekkür ederiz…

Gaziantep Dülük köyü
Pülümür Çatalyaka köyü Gole mezrası (Fotoğraf: Müslüm Dikme arşivi)
Pülümür Mezra köyü (Fotoğraf: Murat Arslan arşivi)
Pülümür Salördek köyü (Fotoğraf: Murat Arslan arşivi)
Erzincan Kemaliye evleri
Yıkılan evlerin yerine kimliksiz yapılar inşa edillmemeli (Fotoğraf: Murat Arslan arşivi)

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir