SELİM SADIKOĞLU
Pülümür Akdikli Rıza Dalkılıç’ın, 1938’de Pülümür (Kültürler, Mekânlar, Aileler ve Gündelik Hayat) kitabı yayımlandı. 1957 Pülümür doğumlu olan Dalkılıç, emekli öğretmen. Meslek yaşamında öğretmenlerin örgütlü mücadelesinin içinde yer almış, yönetim kademelerinde sorumluluk üstlenmiş. Emekli olduktan sonra insan hakları ve demokrasi alanında mücadele yürütmüş. İnsan Hakları Derneğinin çeşitli kademelerinde sorumluluk almış.
Rıza Dalkılıç, doğup büyüdüğü topraklarda yaşanan toplumsal olaylara ilgisiz kalmayan aydınlardan. 1938’de Pülümür (Kültürler, Mekânlar, Aileler ve Gündelik Hayat), yazarın, omuzlarında hissettiği yükü paylaşmak adına giriştiği çalışmanın ürünü. Ön sözünü Prof. Dr. Şükrü Aslan’ın kaleme aldığı eser, Pülümür’le ilgili önemli bir kaynak niteliği taşıyor. .
1938’de Pülümür (Kültürler, Mekânlar, Aileler ve Gündelik Hayat), yedi ayrı bölümden oluşuyor. Araştırmada Osmanlı dönemi, Cumhuriyet dönemi ve Dersim olayları, bölgedeki tarihi eserlerle birlikte ele alınıyor. Kitabın ilk bölümünde Pülümür’ün kısa tarihçesine yer veriliyor. Kitapta, Pülümür’e bağlı köyler Kırmızıköprü, Pülümür ve Mutu bölgesi olarak üç ayrı başlık altında veriliyor. Köy ve bağlı mezralar, eski isimleriyle birlikte tanıtılıyor. Pülümür’de bulunan inanç merkezleri ve mekânlar hakkındaki tanıtıcı bilgiler, ilgi duyanlar için önemli bir bilgi kaynağı oluşturuyor.
Bir zamanlar bölgenin yerleşik halklarından olan Ermenilere ait izler hakkında verilen bilgi, Nuri Dersimi’nin Ermeniler konusundaki görüşlerine yöneltilen eleştiriler, bölüm sonunda yer alan iki hikâye, her toplumsal kesimin kendi tarihi ile yüzleşmesi gerektiğini hatırlatıyor.
“Günahsızdılar, suçları neydi bilmiyorlardı. Sorgusuz sualsiz kurşuna dizildiler, kefensiz toprağa düştüler. Bir mezar taşı bile onlara çok görüldü. Kerbela’yı bu topraklarda yaşayanların anısına” ile başlayan bölüm araştırmanın ana konusu niteliğinde. Eserde, geçmişte yaşanan acı olaylarda yaşamını yitiren Pülümürlü 16 kanaat önderinin isimleri ve kısa öz geçmişlerine yer veriliyor. Bölgede yaşanan üzücü olaylar, tanık anlatımlarıyla aktarılıyor. Başka bir bölümde, sürgün yollarında ve sürgün yerlerinde yaşanan trajediler yine tanıkların dilinden okuyucuya aktarılıyor.
1938’de Pülümür (Kültürler, Mekânlar, Aileler ve Gündelik Hayat), okuyucuyla, bölgede belli bir üne kavuşmuş, uzun yıllar unutulmayan ve toplumsal hafızada yer almış bazı aileler ve kişiler hakkındaki tanıtıcı bilgileri paylaşıyor.
1938’de Pülümür (Kültürler, Mekânlar, Aileler ve Gündelik Hayat), Pülümür’ün kısa bir panoraması sayılabilir. Rıza Dalkılıç’ın araştırması, Pülümür hakkında bilgi sahibi olmak isteyenlerin mutlaka okuması gereken bir eser.
Unutmamak adına…
Rıza Dalkılıç. (2020). 1938’de Pülümür (Kültürler, Mekânlar, Aileler ve Gündelik Hayat), İstanbul: Demos Yayınları, 336 sayfa.
