PÜLÜMÜR MALKİLAGE, ABDAL MUSA VE BUYER BABA ZİYARETLERİNDE EDEP ERKÂN

MEHMET GALİK

Bahar geldi, karlar eridi. Doğa,  yeşili ve çiçeğiyle yeniden o davetkâr güzelliğe büründü.  Dağlarımız mantar, helige/gulik/çiriş/ Eremurus spectabilis Bieb, ışkın, ayı gülü/dağ gülü olarak da adlandırılan savıle toplayanlarla doluyor.

BİTKİ YAĞMASINA KARŞI DUYARLILIK

Bu 3 bitki doğada kendiliğinden yetişir. Her yerde bulunmazlar,  kaderleri doğanın müdahale kabul etmez işleyişine tabidir. İnsanoğlunun acımasız müdahalesine dayanamayıp yok olma tehlikesi içindeler.

Bilhassa savıle yıllarca aynı kökten yeniden çıkar. Taze filizi tüketilir. Filizi koparıldığında  o yıl artık çıkmaz. Ertesi yıl  çıkıp çıkmadığını araştıran olmamış, ancak çok yağmalanan bölgelerde azaldığı gözlenmiştir. Çiçeğinden arılar başta olmak üzere böcekler yararlanır.

Helige/gulik/çiriş/Eremurus spectabilis Bieb  yöremizde  savıleye göre  daha geniş alanda yetişir.  Bu nedenle, yok olma riski savıleden  daha az. Helige,  arıların çok yararlandığı bir bitki türüdür.

Yaygın biçimde mantar toplamanın  türün devamlılığına verebileceği zararlar konusunda kesin bir bilgiye sahip değiliz. 

Savıle, helige, ışkın vb. bitkilerin kontrolsüz biçimde toplanması,  türlerinin  yok olmasına yol açıyor.  Geniş bir alanda yetişen heligenin, türünü sürdürme  konusunda avantajlı olduğu söylenebilir. Savıle için bunu söylemek çok güç. Çünkü savıle sınırlı alanlarda, az miktarda yetişebilen bir bitki türü.

Pülümür Kocatepe köyü yakınlarındaki kutsal mekânlar ziyaret edildiğinde, bu bitkilerle karşılaşmak olası. Yöre insanı, yüzyıllardır bu bitkilerle uyum içinde yaşamış. İhtiyacı kadar tüketmiş, türün devamlılığı için çaba göstermiştir.

MALKİLAGE, ABDAL MUSA VE BUYER BABA ZİYARETLERİ

Yöremizin  3 ayrı yerinde kutsal ziyaretlerimiz yer alıyor:  Buyer Baba Gölü,   Meydan Dağı eteğindeki Malkilage ve  Kepir Dağı’ndaki Abdal Musa. Bunlardan en tanınmış olanı Buyer Baba Gölü’dür. Göle,  harika bir doğa yürüyüş yolundan ulaşılıyor. Kara yolu olmayan göle, Kocatepe’den ortalama 3 saatte varılabiliyor. Bunun, çok yorucu bir yürüyüş olduğu görülüyor. Eskiden  atlarla çıkılan yolda şimdi yaya yürünüyor. Köylerde at ya da katır kalmadığından, yaya yürünmek zorunda kalınıyor.

 

BUYER BABA GÖLÜ’NÜ BEKLEYEN TEHLİKE

Buyer Baba Gölü, özellikle son yıllarda ilgi odağı hâline geldi. Yöre insanının bir zamanlar sadece dinî inançları gereği ziyaret ettiği göl, yurdun dört bir yanından gelen konuklarla dolup taşıyor.  Bunda gölün etkili tanıtımının rol oynadığı savunuluyor. Göle  dinî inanç ya da turizm gerekçesiyle yapılan ziyaretlerdeki artış, çağa özgü bazı sorunları da beraberinde getiriyor.

BUYER BABA GÖLÜ, BU YOĞUN TRAFİĞİ KALDIRAMAZ

Dilek dileyen ya da olağanüstü manzaraya tanıklık etmek isteyenlerin,  uyulması gereken bazı kuralları göz ardı ettiği  gözleniyor.  Bunların başında, gölün ‘piknik’ alanı olarak kullanılması geliyor. Koruma altına alınması gereken gölün, yüzyıllardır tanık olunmayan,  konaklama alanı olarak kullanılması risk etkenlerinden biri olarak değerlendiriliyor. Plastik ağırlıklı atık maddelerin gelişigüzel çevreye atılması, gölün ömrünü kısaltıyor.

Peki, gölde ‘konaklama’ ve ‘piknik’ olağan davranışlardan biri olarak kabul edilebilir mi? Çok değil, bundan  20-30 yıl önce Buyer Baba Gölü’nün  ziyaret edilme biçimi, bize bazı ipuçlarını verecek niteliktedir. 

Köydeki  ziyaret yerlerine,  işlerin biraz azaldığı Temmuz’un ikinci yarısında gidilirdi. Ziyaret tercihinde, kurbanı olanların önerisi etkili olurdu. Ziyaret yerlerine  kurbandan başka hamurdan yapılan çeşitli yiyecekler de (nâz) lokma niyetine  götürülürdü.

 

Buyer Baba Gölü’nde,  İstisnalar dışında,  kimse konaklamazdı. Derdine derman arayan bazı kişilerin, geceyi,  ibadet amacıyla gölün kıyısında geçirdiği biliniyor.  O yıllarda plastik vb. atıklar toplum yaşamında yok denecek kadar azdı. Gölü tehdit eden kirlilik kaynakları,  âdeta yoktu.

PERŞEMBE AKŞAMLARI OCAKTA YAKILAN YAĞLI UN

Ziyaret yerine varıldığında,  hiç kullanılmamış beyaz patiskadan elde edilen şeritler topluca yakılırdı. Bu şeritler, önceden eritilmiş tereyağına bandırılır, ekmek arasında taşınırdı. Her şerit bir ziyarete  adanırdı. Örneğin bu Hz. Muhammed’in,  bu Ana Fatma’nın,  bu Sultan Baba’nın, bu Buyer Baba’nın,  bu Abdal Musa’nın denir,  10-15 şerit bir araya getirilir ve yakılırdı. Şeritler yakıldıktan sonra, şeritlerin içinde saklandığı  ekmek yaban  hayvanları için doğaya bırakılırdı.  Yağ ve patiskadan elde edilen şeritlerin  doğaya hiçbir zararı olmazdı.

 

Zamanla bez şeritlerin yerini mum aldı. Ziyaret yerlerinde mum  yakılmaya başlandı.  Yağa bandırılmış şeritlerin yakılması, eski inançlardan armağan olmalı. Burada esas olan, yağ kokusunu tanrılara göndermektir.

Ben 75 yaşındayım. Bizim kuşağın anneleri, Perşembe’yi  Cuma’ya bağlayan her gece ocağa yağlı un atar, o kokunun çevreye yayılmasını sağlardı.  Ocağa,  buğday tanesi kadar her yağlı un atıldığında,  ölen bir akrabanın adı anılırdı. Örneğin bu babam için, bu dedem için, bu ninem için, bu adını bilmediğim akraba komşularım için, denirdi. Bu yağlı unun adı da  ‘ardoru’ydu. Bunun Zazacada karşılığı yağlı (ru)  un (ard) demektir.   Yağlı un yakmada esas amaç, kutsal sayılan o kokuyu çıkarmaktır.  Yoksa gündüz gündüz ortalığı aydınlatmanın ve çevreyi kirletmenin kutsal hiçbir yönü olamaz.

Buyer Baba Gölü ve diğer kutsal sayılan mekânların ziyaretinde, çevre temizliğine özen gösterilmesi gerekir. Yoğun insan trafiği, Buyer Baba Gölü’nün kirlenmesine yol açıyor. Bu doğa harikası gölün koruma altına alınması, artık bir zorunluluk. Yöre insanı ve dışarıdan gelen ziyaretçilerin, çevre temizliğinin yanı sıra bölgenin bitki varlığının korunması konusunda da duyarlı olması gerektiği açık.

Bölge insanının yüzyıllardır özenle koruduğu kutsal mekânlar ve  bitki varlığını gelecek kuşaklara devretmek, temel insanlık görevidir.

(Pülümür Kocatepe köyü, 1 Haziran 2023)